حامد دهخدا
░▒▓ ماكس وبر
ماكس وبر همانند ماركس بیشتر توجهش معطوف به جامعۀ جدید صنعتی است و كمتر به اقوام ابتدایی پرداخته است (ص.62.). به علاوه از نظر او مطالعۀ صورت تكاملی دین به هیچ روی با یك فلسفه و تفكر پوزیتیویستی سازگار نیست، چرا كه به اطلاعات وسیع و كاملی نیاز دارد (ص.62.)، كه ضرورتاً باید با تفهم و معناكاوی كنش اجتماعی همراه باشد (مستندات مفقودند) (ص.63.).
وبر با ایدۀ زیربنا/روبنای ماركس و تلقی دین به عنوان صرف روبنا به مخالفت برمیخیزد و در كتاب اخلاق پروتستانی و روح سرمایهداری تلاش میكند تا تبیین جایگزینی ارائه دهد كه در آن نظام اخلاقی دینی كالونی منشأ بینش اخلاقی و رفتاری خاصی شدهاست كه تحول و تكامل صنعتی را در جامعۀ اروپایی به دنبال داشته است (ص.63.).
***
دكتر توسلی در ادامۀ كتاب موضوع، دو اثر پایهای در جامعهشناسی دین، یعنی كتاب «صور ابتدایی حیات دینی» و «اخلاق پروتستان و روح سرمایهداری» را بررسی میكنند (صص.284211.). بررسی ایشان در مورد كار وبر كاملاً مبسوط است. به ویژه از آن رو كه خوانندۀ ایرانی به دو ترجمه از كتاب مهم و در عین حال جمع و جور از این كتاب، همراه با حاشیههای ارجمند تالكوت پارسنز بر این كتاب، دسترسی دارد، ما در این مجال كوتاه، از بحث و بررسی در مورد روایت مبسوط دكتر توسلی در مورد این كتاب، احتراز میكنیم.
اما در مورد كتاب صور ابتدایی حیات دینی، بحث دكتر در مورد این كتاب، تنها به صفحات ابتدایی این كتاب و راجع به تعریف و كلیات دین و روش جامعهشناسی دین است و ما بقی مباحث كتاب، به ویژه بحث دوركیم در مورد انقلاب كبیر فرانسه كه در كار همیلتون هم كمتر به آن پرداخته شدهاست، در این كتاب هم یكسره رها شدهاست. بحث دكتر توسلی راجع به این كتاب به سه پاره تقسیم میشود كه متأسفانه هر فصل با كمی بسط یا تعدیل تكرار مطالب فصل قبلی است؛ به عبارت دیگر، بحث تعریف جامعۀ ابتدایی و تعریف دین، بخش عمدۀ هر سه مقاله را با محتوای تقریباً یكسان پوشش میدهد.