دکتر حامد حاجیحیدری؛ فقط ایدهای برای تأمل بیشتر
▬ اغلب ما از خود میپرسیم که چرا محیطهای ارتباطات انسانی در شهری مانند تهران یا کرج، اغلب، تا این اندازه آزار دهنده و تنشآفرین است؟
▬ مردم عصبی و عصبانی، که به نظر میرسد از مجاورت با یکدیگر خرسند نیستند.
▬ نارساییهای معتنابهی در ارتباطات روزمره شهرنشینان پدید آمده است، و بخش مهمی از آن به دلیل اختلال در «مبادی آداب بودن» یا اصطلاحاً Politeness است.
▬ ویراستاران دائرهالمعارف «ارتباطات انسانی»، هری رایس و سوزان اسپریچر، محصول ۲۰۰۹ انتشارات فوق معتبر Sage، اکیداً اصرار دارند تا موضوع «Politeness» را ذیل مفهوم نیرومند آبرو/ Facework، از اروینگ گافمن تحلیل کنند. اگر حیات فکری اروینگ گافمن را ملهم از فیلیپ منینگ به سه دوره تقسیم کنیم، دوره نخست همان دوره استعاره نمایشنامهای است که طی آن از مفهوم مهم «مدیریت تأثیرگذاری» به عنوان همکاری متقابل هنرپیشگان و مخاطبان برای یک اجرای موفق و پرشور استفاده میکند. مفهوم آبروداری، یکی از مدخلهای مهم در بحث کلیتر «مدیریت تأثیرگذاری» است.
▬ در مجموع، «آبروداری»، جنبهای ثابت از زندگی روزمره و نرمال است. بخش مهمی از رفتارهای روزمره ما معطوف به آن است تا طوری رفتار کنیم که متحمل نیش خجالتآور دیگران نشویم.
▬ خوشبختانه، این، یک کوشش مشترک میان ما و دیگرانی است که به هر دلیل، خواهان استمرار تعامل با ما هستند و آنها هم میکوشند تا مدد رسانند که ما بیآبرو نشویم.
▬ شوربختانه این که این کوشش متقابل تا زمانی استمرار دارد که ما نیز به نوبه خود، میکوشیم تا به «آبروداری» دیگران کمک کنیم، و اگر ما برای پیشبرد اغراض فردگرایانه، به تخریب زمینه ایفای نقش دیگران بپردازیم، آن گاه، از کمکهای دیگران نیز بهرهمند نخواهیم شد، و اغتشاش، از همین نقطه آغاز میشود. گافمن از اصطلاح «بیعاطفه» (heartless) برای اشاره به افرادی که میتوانند با خونسردی بیآبرو شدن مردم را ببینند، به کار میبرد. اگر مردم برای حفظ وجهه خود و دیگران همکاری نکنند، تعاملات اجتماعی به سمت هرج و مرج گسیل خواهد شد.
▬ آن چه آبروداری متقابل را میسر میکند، همان مبادی آداب بودن یا پایبند به هنجارهایی است که راهنمای تعاملات میان مردم است. این هنجارها، تعاملات را قابل پیش بینی میکند. باید، یک سناریوی مشترک در میان باشد، تا مساعی «آبروداری» را مسیری مشترک و متقابل ببخشد.
▬ به زعم گافمن، در «آبروداری»، مسأله این است که ما میکوشیم تا تصویر مشترک خود با دیگران را مطلوب نگاه داریم، و این «مطلوبیت» تابع فهم و برداشت مشترک ما از هنجارهای اجتماعی است، و هر وقت در محیطهای پر اغتشاشی مانند شهر، این فهم مشترک از هنجارها آسیب ببیند، قابل انتظار است که تدابیر «آبروداری» با دشواری مواجه شوند.
▬ آبروداری، شامل طیف گستردهای از استراتژیهای ارتباطی است که «هوشمندانه» برای همراهی با سایر شرکای کنش اتخاذ میشوند. بخش بزرگی از کوششهای گافمن را میتوان، به کوشش برای کشف این استراتژیها تحویل برد؛ «عذرخواهی» (apologies)، «بهانهتراشی» (excuses)، «توجیهآوریها» (justifications)، و تصحیح فیزیکی موقعیت (physically correction of the situation)، از جمله این استراتژیها هستند؛ نیز، گاه افرادی که به تقصیر یا به دلیل اغتشاش اجتماعی سلب آبرو شدهاند، برای کاهش تنش، وجهه طنز و مطایبه به خود میگیرند تا از سختی فشار محیط بکاهند. گاهی هم از موقعیت دور میشوند یا خود را به کوچه علی چپ میزنند. و نهایتاً این که گاه دست به اقدامات تهاجمی، مثل توهین، انتقاد، یا مقابل به مثل، میزنند.
▬ این اقدامات تهاجمی، یعنی دسته اخیر، دقیقاً همان تنش عظیمی نیست که ما در مناسبات اجتماعی کلانشهری مانند تهران شاهد آنیم؟ (توأم با برداشتهای آزاد از ساندرا متز)
مآخذ:...
هو العلیم