دبلیو. اچ. نیوتن-اسمیت
تصور یک رئالیست در سطح حداقل این است که درستی یا نادرستی تئوریها در نسبت آنها با جهان، مستقل از ما معین میشود. اما در تصور نسبیتگرایانی چون توماس کوهن و پل فایرابند، اینکه چه چیز درست است، کلاً یا جزئاً منوط به اموری مثل چشمانداز اجتماعی کسی است که فرضیه یا تئوری را ارزیابی میکند. براساس این برداشت اگر کسی از فضای عصری به عصری، یا از جامعهای به جامعهای یا از یک تئوری به تئوری دیگر منتقل شود، آنچه درست بوده تغییر میکند و چیزی نیست که تماماً درست باشد.
مسأله با بیان مذکور، اصولاً در یک فرمولبندی قابل طرح است. مسأله این است که نمیتوان به سادگی این اندیشه را بدون برخورد با ناهمسازی به خوبی فرموله کرد. برای مثال فرض کنید ما این ایده را در جملۀ زیر فرموله کنیم:
”ممکن است جملۀ ”S“ در α درست و در β نادرست باشد“.
هر گاه ”α“ و ”β“ جایگزین هم شوند، آنچه درست بود، متناسب با همان شرایط درست دانسته میشد؛ میگوییم که متناسب با یک گروه یا یک تئوری خاص درست است. در این صورتبندی مسأله کاملاً مبتذل و دور از انتظار است. چرا که این فرمول صرفاً واقعیت عوامانه و نازلی را نشان میدهد، دایر بر اینکه به یک جمله میتوان معناهای متفاوتی را نسبت داد، و به این ترتیب ارزشگذاریهای متفاوتی به این معانی مختلف حواله کردو در ظاهر این تناقضی به هم نمیرساند.
اگر ما در پی آن باشیم تا صورتبندی فارغ از ابتذالی از نسبیتگرایی داشتهباشیم، نباید توجه خود را به جملات، بلکه به آنچه توسط جملات بیان میشود معطوف داریم. بیایید از اصطلاح «گزاره» برای اشاره به معنای جمله استفاده کنیم. فرض کنید p گزارهای باشد که توسط جملۀ ”S1“ در β و توسط جملۀ ”S2“ در α بیان میشود. آیا میتوان گفت که p در β درست و در α نادرست است؟ نه، چرا که مطابق فرض، شرط لازم برای جملۀ ”S1“ آن است که با جملۀ ”S2“ در فحوا همسان باشند و این فحوای مشابه، شرایط صدق یکسانی داشته باشد. برای روشن شدن شرایط صدق یک جمله باید مشخص کنیم چه چیزی آن را درست، و چه چیزی آن را نادرست میکند. اگر ”S1“ و ”S2“ از حیث صدق دارای ارزش متفاوتی باشند، شرایط صدق آنها نیز باید متفاوت باشند. اگر شرایط صدق آنها متفاوت باشد، آنها چیز مختلفی میگویند(آنها چیزهایی میگویند که مستلزم شرایط متفاوتی است) و بنابراین، آنها گویای گزارههای واحدی نیستند. پس، اگر به گزارهها و معانی توجه کنیم نه جملات، نمیتوانیم گزارهای را بیابیم که توسط یک جملۀ ”S1“ در α و توسط جملۀ ”S2“ در β بیان شود و در یکی درست و در دیگری نادرست باشد.