حامد دهخدا؛ فقط ایدهای برای تأمل بیشتر
• این، سومین قسمت از پاورقیهای رسالت برای کمک به بهبود کادرسازی سیاسی است، که هر شماره به طور مستقل، کلید نکتههایی را برای فعالیت سیاسی موفق، به اتکاء دانش اجتماعی و فن سیاست و مدیریت متعرض میشود.
• در این قسمت، ضمن طرح موضوع «نخبه خدمت گذار»، به ده ویژگی این نحو نخبگی اشاره خواهیم کرد:
░▒▓ قضیه
• «نخبه خدمت گزار»...
• آیا این دو نقش، یعنی نقش «نخبه» و «خدمت گزار» میتوانند در یک فعال سیاسی جمع شوند؟
• سیاست انقلاب اسلامی که بر مبنای چهرههای الگویی چون رسول ا...، امام علی علیه السلام، امام حسن علیه السلام، تا امام روح ا... موسوی خمینی رحمت ا... علیه ترسیم شده است، ترکیب بعیدی از «نخبگی» + «خدمت گذاری» را پدید میآورد. میگویم «ترکیب بعید»، از آن رو که در طول تاریخ سیاست، سیاست مدارانی که برای خود شأن الگویی «نخبه» را ترسیم مینمودند، اغلب، مردمی نبودند، و حکمرانی آن ها به سمت نوعی وکیل الرعایا بودن میل نمیکرد. به قول ارسطو، چنین حکومتهایی به سمت نحوی الیگارشی نخبگان حرکت میکردند. در مقابل، در طول زمان، معدود سیاستهایی که از «خدمت گزاری» به مردم دم میزدند، اغلب، عوام فریبانی بودهاند که «نخبگی» و صلاح ملت را به کسب اقبال مردمی ترجیح میداده اند، و اقبال مردمی را ابزاری برای بقای خویش بر مصدر حکومت قلمداد مینمودند. ارسطو در مقابل الیگارشی، به این نوع حکمرانی، حکمرانی دماگوس ها / عوام فریبان، یا همان «دموکراسی» اطلاق میکرد.
• حال، با توجه به تجربه تاریخی حکمرانی در جهان از یک سوی، و همچنین، تجربههای معدودی که سیاست انقلاب اسلامی بر مبنای الگوی آن ها شناخته میشود، در سوی دیگر، پرسش آن است که آیا این دو نقش، یعنی نقش «خدمت گزار» و «نخبه» میتوانند در یک فعال سیاسی جمع شوند؟ انگارههای بنیادین «نخبگی خدمت گزار» کدامند؟
░▒▓ تفصیل مطلب
• «نخبگی خدمت گزار»، در واقع، مدلی از فعالیت سیاسی اخلاقمند است که پایه آن، اولویت دادن به ارزش اخلاقی خدمت به خلق، مقدم داشتن دیگران به خود، و فضیلت ایثارگری است.
• فکر اصولی در پس ایده «نخبگی خدمت گزار»، ضرورت اتکاء سیاست بر «اصول اخلاقی»، بویژه «ارزش اولویت بخشی به دیگران و مردم» است. در سایه چنین فکری است که «مردم سالاری اخلاقی» یا «مردم سالاری دینی» معنای ممتازی مییابد.
• این مقوله با یک احساس عمیق فطری یا به قول سن آگوستین و کارل یاسپرس، «فلسفه عاشقانه» آغاز میشود که بر اساس آن، انسان دوست دارد عطا کند و به نحوی خلق را ارتقاء بخشد. سپس، یک گزینش آگاهانه، او را به سوی خواست خِرَد / ایمان سوق میدهد، تا این ارتقاء خلق بر یک مبنای استوار و حکیمانه صورت پذیرد و گرد زمان نگیرد.
░▒▓ یک سطح عمیق تر...
• این مدل در سطح فعالیت سیاسی، مفهوم تازهای از «نفوذ» سیاسی که موجد اقتدار است، پدید میآورد. در پارادایم «نخبگی خدمت گزار»، فعال سیاسی، میکوشد تا با تلاش در جهت برآوردن نیازهای مردم در آن ها نفوذ کند، و هدایت واقعی و بنیادی امور را در جامعه به دست گیرد. از این دیدگاه، یک نخبه بزرگ، بیش از هر چیز، خود را به عنوان یک خدمت گزار میبیند، نه یک رهبر و پیشوا، و راز بزرگ بودنش هم همین است.
• «نخبگی خدمت گزار»، پلی بین ایدههای اخلاق اجتماعی و نخبگی ایجاد میکند. افراد از آن رو از نخبگان خدمت گزار پیروی میکنند که به آن ها اعتماد دارند. این اعتماد، مستلزم تعهد اخلاقی نیرومند و تردیدناپذیر نخبه به دیگرخواهی و ایثارگری است.
• عموم سیاست مداران مدرن، در بدو امر، خواهان قدرت و نفوذ هستند، و سپس تعهداتی را به مردم برای نخبگی میسپارند، اما «نخبه خدمت گزار» باید اول «خادم» باشد؛ این نقش، با حس طبیعی یک فرد برای خدمت کردن آغاز میشود؛ اما، سپس، به عنوان یک انگیزه آگاهانه برای نخبگی مطرح میگردد.
• بر اساس این مبنای اصولی، ده ویژگی کلیدی برای بسط نخبگی خدمت گزار، در مجموع، نمودی از رفتارها و خصوصیات نخبه را ترسیم میکنند. همه ویژگیهای ده گانه «نخبگان خدمت گزار» مبتنی بر ایده اخلاقی «ایثارگری» و «مقدم داشتن دیگران» است:
۱. گوش دادن مؤثر و واقعی به حرف مردم؛
۲. هم حسی با مردم و در میان مردم بودن؛
۳. هوشیاری و حساسیت نسبت به نیازهای مردم؛
۴. التیام دادن به دردهای مردم؛
۵. متقاعد ساختن مردم؛
۶. بلند نظری و سعه صدر در قبال همه مردم؛
۷. فهم، پذیرش، و ملکه ساختن ارزشهای اخلاقی؛
۸. تعهد به رشد دادن همه مردم؛
۹. تعهد به نگاه بانی از ارزشهای اخلاقی در جامعه؛
۱۰. ایجاد روحیه جمعی اخلاقی.
░▒▓ فرجام
• «نخبگی خدمت گزار»، همان راه درست و راهی بهتر برای فعالیت سیاسی در اجتماع امروز است؛ این نوع از فعالیت سیاسی بهره وری را افزایش میدهد، خلاقیت را برمی انگیزد و به خط عملیاتی کشور شتاب در عین اطمینان میبخشد.
• به دیگر سخن، توجه به اصول اخلاقی ایثارگری، در مدیریت و پیشبرد جامعه، نه تنها باعث پاسداری از ارزشهای انسانی میشود، بلکه، دست یابی به اهداف مربوط به سودآوری در کسب و کار را نیز آسان میسازد؛ زیرا، باعث آکنده شدن سازمان از اعتماد و رضایت درونی مردم میشود.
• از آن جا که محور «نخبگی خدمت گزار»، ارزشهای اخلاقی است، میزان گسترش این نوع نخبگی هم به نوبه خود میتواند شاخصی برای سنجش اخلاق در اجتماع باشد. به عبارت دیگر، میتوان رواج و موفقیت این نوع نخبگی را نشانهای از اهمیت اخلاق در یک اجتماع و دست یابی جامعه به اهداف دیرپای یک محیط صمیمی و ایثارگر دانست (توأم با برداشتهایی آزاد از لری اسپیرز، رابرت گرینلیف، محمد جعفر نظری، خوان سیولا، و جیمز اوتری).
ادامه این مباحث را در همین پاورقی ها دنبال کنید...
مأخذ:رسالت
هو العلیم