پریسا محمدعلیان؛ فقط ایدهای برای تأمل بیشتر
▬ یکی از امتیازات ویژهای که شبکههای اجتماعی را مستعد نقش آفرینی در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی میکند، استقبال وسیع کاربران اینترنتی از شبکههای اجتماعی است. این استقبال وسیع موجب شده است در سالهای اخیر شکل دهی به افکار عمومی که شبکههای اجتماعی در آن نقشی موثر دارند، با جهش جدی در بعد اطلاعات و ارتباطات، همراه باشد. این ابزارها که تحت عنوان دیپلماسی وب دو نامیده میشوند، مزایای زیادی دارند که از مهمترین این مزایا قدرت بسیج عمومی این رسانههاست که رفتارهای اجتماعی را در حوزههای مختلف از طریق ارتباطات الکترونیکی به سمت تلاش جمعی که ویژگی اصلی جامعه اطلاعاتی هزاره سوم است، هدایت میکند. این ویژگی به صورت آشکار در انقلابهای عربی دیده شده است. آمار میزان استفاده شهروندان بویژه در سه کشور لیبی، مصر و تونس نشاندهنده ویژگی بسیج عمومی شبکههای اجتماعی و تأثیرگذاری زیاد این شبکهها در دگرگونی سیاسی این سه کشور و تغییر در رأس قدرت شده است.
▬ در تحولات جهان عرب، شبکههای اجتماعی علاوه بر ایفای نقش بسیج کنندگی، به چالش کشیدن قدرت دیکتاتورها و همچنین، تأثیرگذاری فراملی را نیز عهده دار بودند. این شبکههای سایبر، در واقع، جغرافیای جدیدی از مناسبات قدرت را در مقابل، تک صدایی و انحصار قدرت و ارزش در سطح جهان پدید آوردند. به عبارت دیگر، شبکههای اجتماعی در تحولات دو سال اخیر جهان عرب و در جریان سقوط دیکتاتورهایی چون بن علی، حسنی مبارک و، حتی، معمر قذافی نقش فرادولتی ایفا و به نوعی افکار عمومی جهانی را نیز علیه این دیکتاتورها بسیج کردند. حجم زیادی از مطالب در شبکههای اجتماعی علیه دیکتاتورهای عرب، رفتار، اقدامات و سیاستهای آنها پیش از شروع اعتراضها و در جریان اعتراضها منتشر شد. اقدامهای خشن و غیر حقوقی نیروهای امنیتی وابسته به سران عرب در قالب عکس و فیلم در شبکههای اجتماعی منتشر شد و افکار عمومی جهانی از این طریق در مقابل، دیکتاتورهای عرب قرار گرفت.
▬ موضوع مهم دیگری که درباره نقش فضای سایبر در انقلابهای دو سال اخیر جهان عرب باید مطرح کرد، این است که فضای سایبر در جهت خلاف منافع قدرتهای بزرگ بویژه امریکا عمل کردند. امریکا که همیشه از حامیان اصلی و مهم دیکتاتورهای عرب بود و در تحولات دو سال اخیر جهان عرب نیز تلاش زیادی برای بقای دیکتاتورها در قدرت انجام داد، در مقابل، قدرت بسیج کنندگی شبکههای اجتماعی نتوانست اقدام خاصی انجام دهد و این ویژگی، موجب گسترش اعتراضها علیه دیکتاتورهای عرب و در نتیجه، سقوط آنها از قدرت شد. در واقع، باید گفت: موج تحولات در غرب آسیا و شمال افریقا به قدری سریع اتفاق افتاد که شبکههای اجتماعی که ابزاری در دست امریکا بود به عامل تقابل با اهداف این کشور تبدیل شد.
▬ در مصر زمان مبارک رسانهها تحت کنترل دولت قرار داشت و میزان دسترسی مردم به اینترنت محدود بود، اما، آغاز اعتراضهای مردمی، موجب شکسته شدن نظارت دولت مصر بر اینترنت و شبکههای اجتماعی شد. در مصر تأثیر ارتباطی و سازماندهی فیسبوک، توییتر، بلاگها و یوتیوب بسیار زیاد بود. بین ۱۱ ژانویه و ۱۰ فوریه ۲۰۱۱ بیش از ۳۴ میلیون انقلابی مصر ۲۳۱۳ صفحه در فیسبوک باز کردند و بیش از ۴۶۱ هزار کامنت توسط مردم مصر در این صفحات نوشته شد. در طول این مدت، ۹۳ میلیون پیام متنی میان مصریها توییت شد.
▬ شبکههای اجتماعی آنلاین تا قبل از مسدود شدن اینترنت، برای سازماندهی اعتراضات ضد دولتی مصر به کار گرفته شدند اگر چه سرویس اینترنت از کار افتاد، اما، معترضین از روشهای جایگزین استفاده کرده و پیامها را توییت میکردند. در جریان ناآرامیهای اخیر مصر، شبکه الجزیره گزارشی از فعالیتهای آنلاین معترضین مصری در شبکههای اجتماعی را منتشر کرد. الجزیره با تأکید بر نقش شبکههای اجتماعی در شعلهور کردن آتش اعتراض مردم مصر گزارش داد: شبکههای اجتماعی آنلاین توسط فعالان برای برقراری ارتباطات و سازماندهی اعتراضات ضددولتی به کار گرفته شدند. مقامات مصری اینترنت و خدمات تلفن همراه را برای سرکوبی و فرونشاندن اعتراضات ضد دولتی مسدود کردند، اما، این اقدامات کمی دیر به اجرا درآمدند.
▬ معترضین اخبار آنلاین مربوط به اعتراضات روز جمعه ۲۵ مرداد ۱۳۹۲ (جمعه خشم) را منتشر کردند و لیست میدانهای عمومی که مردم باید جمع میشدند را به گوش همه رساندند. این فراخوانها در توییتر و فیسبوک از ابتدای صبح جمعه منتشر شد.
▬ یک کاربر توییتر نوشت: معترضین مصری از مسجد و کلیسا شروع کردند، و هم مسلمانان، و هم مسیحیان همه حضور داشتند.
▬ کاربر دیگری در توییت دیگری نوشت: خبرهای خوبی از مصر به گوش میرسد، دلگرمی در قاهره بالاست.
▬ ساعتها قبل از اینکه اینترنت قطع شود، فعالان از رسانههای اجتماعی داخل کشور استفاده کردند و با اتکا به آن پیامهایشان را به دیگر کشورها ارسال کردند. فعالان آنلاین از تونس هم اطلاعات خود را درباره اینکه چگونه معترضان میتوانند از نوشابه کوکاکولا به عنوان یک روش محافظت از خودشان در برابر گاز اشک آور پلیس استفاده کنند، با دیگران به اشتراک گذاشتند. برخی نیز با ارائه ارقام اورژانسی در مواردی که معترضان بازداشت میشدند به کمک معترضان شتافتند. یک گروه از جوانان جنبشی که آن را «جنبش ۶ آوریل» نامیدند: ۲۰۰۰۰ بروشور در روز پنجشنبه توزیع کردند که به طور خلاصه جایی که باید بروند و آنچه باید فراهم کنند را در آن شرح میداد. آنها مردم را تشویق کردند اطلاعات خود را از طریق ایمیل به جای فیسبوک و توییتر منتشر کنند تا از مداخلات دولتی جلوگیری کنند.
░▒▓ بدون انقلاب دموکراسی هم نیست...
▬ دیگر کاربران توییتر پیامهایی را برای بالا بردن دلگرمی معترضان ارسال کردند و توییتهایی برای حمایت و همبستگی بیشتر از جانب کشورهایی نظیر ژاپن و ایالات متحده ارسال کردند.
▬ کاربری به نام تاکامیت ۷ نوشت: بدون انقلاب، دموکراسی وجود ندارد. بدون اینترنت آزادی نیست. ما ژاپنیها از شما حمایت میکنیم. بعضی کاربران نیز ایدههایی درباره اینکه چگونه سختگیریهای تکنولوژیکی دولت را با استفاده از سرورهای پروکسی دور بزنند، ارائه کردند.
▬ کاربران خارج از مصر نیز شهروندان را تحریک کردند به سیاستمدارانشان بنویسند که دولت مصر را تحت فشار قرار دهند.
▬ علی حبیب ۱ نوشت: اگر شما در ایالات متحده هستید، به نمایندگان کنگره بگویید اینترنت و شبکههای تلفن همراه را در مصر باز کنند. بعضی دیگر که در خارج زندگی میکنند، گفتند که حسابهای کاربری آنها در تمام مدت شبانه روز برای ارسال پیامهای شما آنلاین است. روزنامه نگاری مانند مونا التاوی یکی از آنها بود که نوشت:ای مردم مصر: من روز جمعه صبح تا غروب در توییتر خواهم بود: اگر هم رسانههای اجتماعی مسدود بودند پیامهای خود را به ایمیلام بفرستید تا آنها را منتشر کنم. مونا التاوی نوشت: جمعه ۲۸ ژانویه روز تاریخی مصر: مبارک دیکتاتور بعد از ۳ دهه محدودیت اینترنت، توسط اعتراضات سازماندهی شده جوانان مورد هدف قرار گرفت و تضعیف شد.
░▒▓ قاهره، گرفته و رعب آور
▬ بعضی از مصریها که ارتباطات آنلاین داشتند چشم اندازی درباره خیابانهای قاهره ارائه کردند. یک کاربر گمنام نوشت: روز جمعه یک نگاه کوچک از پنجره به بیرون انداختم. همه چیز در میدان تحریر کاملاً آرام بود، من هیچ پلیسی ندیدم. بعضیها از یک قاهره گرفته و ترس آور در توییتهای خود نوشتند.
▬ اگر چه اوضاع بعد از نماز ظهر کاملاً تغییر کرد. اوضاع به صورت آنلاین طنین انداز میشد: بعد از ۱۲: ۳۰ صبح جمعه، وقتی که دولت حکومت نظامی را آغاز کرد: توییتر و فیسبوک تبدیل به شهرهای ارواح آنلاین شدند و اغلب کاربران درون مصر در حال ناپدید شدن بودند. حتی، آیمن محی الدین، خبرنگار الجزیره دقایقی قبل، از تعطیلی کامل اینترنت نوشت: سرویس اینترنت در همه جا از کار افتاده است، اما، ما از روشهای جایگزین در روز جمعه استفاده میکنیم و پیامها را توییت خواهیم کرد.
مأخذ:اعتماد
هو العلیم