برداشت آزاد از آریاادیب؛ فقط ایدهای برای تأمل بیشتر
▬ (این اصطلاح کنایه از رشوه دادن به کسی و دادن حق و حساب به او به قصد برآورده شدن خواستهای است.
▬ در دورهی صفویه بازار سبیل در میان مردم رونق بسیار داشت و پادشاهان آن دوره از جمله خود شاه عباس سبیلهای چخماقی و کلفت میگذاشتند و همهی حاکمان و قزلباشها و افراد وابسته به دستگاه سلطنت نیز برای جلب نظر و حمایت سلطان و حاکمان و رسیدن به مقاصد خود از آنان پی روی میکردند و صاحب سبیلهای از بناگوش در رفته بودند.
▬ آنان ناگزیر بودند همه روزه چند بار به نظافت و آرایش سبیل خود بپردازند و آن را با روغن مخصوصی چرب کنند تا هم شفاف شود، و هم به علت چسبندگی روغن رو به بالا حالت بگیرد و اگر در این کار کوتاهی میکردند، سبیلهایشان آویزان میشد و آن هیبت و زیبایی را که نظر دیگران را به خود جلب میکرد، از دست میداد.
▬ آن کسانی که توان مالی کافی نداشتند، خود به چرب کردن سبیلهای خود میپرداختند، لیکن سران و ثروتمندان، به هنگامی که میهمانی رسمی داشتند یا میخواستند به میهمانی بروند، کسانی را برای چرب کردن سبیل خود در استخدام داشتند که در این هنگام دست به کار میشدند و با روغنی مخصوص سبیلهای آنان را جلا و زیبایی میدادند.
▬ این مستخدمان، اگر به خوبی از عهدهی چرب کردن و جلا دادن سبیل اربابان خود بر میآمدند، موجب خوشنودی و خرسندی بسیار آنان میشدند، و در این هنگام، هر چه میخواستند از آنان طلب میکردند که بیدرنگ برآورده میشد.
▬ شادروان عبدالله مستوفی، در کتاب شرح زندگانی من، مینویسد که مظفرالدین شاه نیز در سفر اروپا مردی به نام ابوالقاسم خان را همراه خود برده بود که در مواقع معین، سبیل او را چرب میکرد، و جلا میداد. هنگامی که سبیل شاه چرب میشد، و از زیبایی و ابهت آن شاد میگردید، و سر حال میآمد، چربکنندهی سبیل و اطرافیان شاه، موقع را مغتنم شمرده و هر تقاضایی داشتند مینمودند، زیرا، میدانستند که او سر کیف است، و حتماً تقاضاهایشان را بر خواهد آورد و به این ترتیب، عبارت «سبیل کسی را چرب کردن» در آن دوره به معنی اخاذی کردن و گرفتن چیزی از صاحب سبیل فهمیده میشد و به عنوان اصطلاح در میان مردم رایج و مرسوم شد.
▬ امروز، اما، این اصطلاح در مفهومی وارونه، و به معنی دادن چیزی به کسی به قصد برآورده شدن خواسته فهمیده میشود، که در این معنا، با رشوه دادن برابر و به همین معنی نیز دریافت میشود. به عبارت دیگر، اصطلاح «سبیل کسی را چرب کردن» در گذشته به معنی گرفتن چیزی از کسی و امروزه، در مقام رشوه به معنی دادن چیزی به کسی فهمیده میشود.
مآخذ:...
هو العلیم