برداشت 
آزاد از گروه تاریخ اقتصاد؛ فقط ایده‌ای برای تأمل بیشتر
▬ با پیروزی انقلاب بلشویکی در روسیه، مقامات جدید آن کشور به دلایلی چون کسب اعتبار منطقه‌ای، کاستن از دغدغه‌های مرزی، تمرکز قوا در رویارویی با مخالفان داخلی و هم‌چنین، تفاوت ماهوی حکومت کمونیستی جدید با رژیم سرمایه‌داری تزارها، گام‌هایی در جهت لغو تحمیلات سیاسی و اقتصادی دولت ساقط شده تزاری بر ایران برداشت.
▬ گرچه این اقدامات، به منزله پایان دخالت‌های مسکو در امور داخلی ایران نبود، ولی، با توجه به پیشینه رفتار سیاسی دولت‌مردان روس با حکومت‌های قاجاری، قابل تأمل است. انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ در همان نخستین روزهای پیروزی، آثار خود را بر ایران گذاشت.
▬ در ۱۴ آذر ۱۲۹۶/ پنجم دسامبر ۱۹۱۷، یعنی، تقریباً، چهل روز پس از وقوع انقلاب و روی کار آمدن لنین، اعلامیه مهمی خطاب به مسلمانان مشرق زمین از طرف رژیم کمونیستی روسیه انتشار یافت.
▬ بخشی از این اعلامیه بسیار مفصل که مربوط به ایران است، به شرح زیر است:
----------------------------------------------------
رفقا!
▬ در روسیه، حوادث بزرگی در حال تکوین است. جنگ خونین کنونی (جنگ جهانی اول) که با نیت تجاوز به سرزمین‌های بیگانه و تقسیم خاک ملل دیگر شروع شده، به پایان خود نزدیک می‌شود. دنیای دیگری پا به عرصه وجود گذاشته است. این دنیا، دنیای رنجبران و ملل آزاد شده است. در پشت سر انقلابی که در روسیه انجام گرفته، حکومتی که مولود اراده کارگران و دهقانان روسی است، ایستاده است.
▬ ای مسلمانان مشرق زمین! ای ایرانیان!! ترک‌ها!! عرب‌ها!ا! ندوان!
▬ روی سخن ما با شماست: با شما که زندگانی‌تان، جانتان، مالتان و ناموستان قرن‌ها زیر پای غارتگران اروپایی مانده و له شده بود. ما رسماً اعلام می‌داریم که تمام پیمان‌ها و قراردادهای سری که تزار مخلوع روسیه با انگلستان و فرانسه امضا کرده بود و طبق مفاد آن قرار بود قسطنطنیه (استانبول) پس از خاتمه جنگ به روسیه داده شود و حکومت مخلوع «کرنسکی» نیز همان قراردادها را تأیید کرده بود، همگی باطل و کان لم یکن و از درجه اعتبار ساقطند. جمهوری سوسیالیستی روسیه و حکومت که مجری اوامر آن‌ها است، یعنی، شورای کمیسرهای خلق، هر دو با تصرف خاک دیگران مخالفند، ما رسماً اعلام می‌داریم که قسطنطنیه مال ترک‌ها است و باید مثل سابق در تصرف مسلمانان باقی بماند. ما رسماً اعلام می‌داریم که عهدنامه‌ها و توافق‌های پیشین روسیه و انگلستان که ایران را میان دو کشور امپریالیست تقسیم کرده بود، باطل و کان لم یکن و از درجه اعتبار ساقطند (قرادادهای ۱۹۰۷ و ۱۹۱۵).
▬ ایرانیان! به شما قول می‌دهیم که به محض پایان عملیات نظامی، سربازان ما خاک کشورتان را تخلیه کنند و شما مردم ایران حق داشته باشید که آزادانه درباره سرنوشت آتی خود تصمیم بگیرید»این اعلامیه نخستین قدمی بود که دولت شوراها درباره ایران برداشت و امیدهای فراوانی را در دل‌ها ایجاد کرد.
▬ دولت شوروی به منظور جلب دوستی ایران، در این یادداشت، تمام امتیازهای مخالف حاکمیت و استقلال ایران را که در دوره تزارها به روسیه واگذار شده بود، لغو کرد و به ایرانیان وعده داد این دولت در اخراج قوای انگلیس و عثمانی از خاک ایران به آن‌ها کمک و از ادعاهای آن کشور درباره مطالبه خسارت زمان جنگ پشتیبانی خواهد کرد.
▬ دولت شوروی در ادامه مواضع انقلابی‌اش و تبیین دیدگاه خود درباره ایران و مردم ایران، سیاست نرمش و ملاطفت خود را فزونی بخشید؛ به طوری که در تکمیل بیانیه‌های خود درباره قراردادهای روسیه تزاری با ایران، قرارداد ۱۹۰۷ را به صورت رسمی ملغی اعلام کرد.
----------------------------------------------------
▬ در این باره تروتسکی، کمیسر خارجی، در قسمتی از نامه رسمی خود در تاریخ ۱۴ ژانویه ۱۹۱۸ / ۲۴ دی ۱۲۹۶ به سفارت ایران در پطرزبورگ نوشت: «معاهده ۱۹۰۷ نظر به این‌که بر علیه آزادی و استقلال ملت ایران بین دولتین روس و انگلیس بسته شده، به کلی ملغی و تمام معاهدات سابق و لاحق آن نیز از درجه اعتبار ساقط خواهد بود».
▬ پس از روی کار آمدن «چیچیرین»، و قرار گرفتن وی در منصب کمیسر خارجی این رویکرد تداوم یافت. وی در بیست و ششم ژوئن ۱۹۱۹/ ۵ تیر ۱۲۹۸ در نامه‌ای به دولت ایران، تمام امتیازهای تحصیلی روسیه تزاری را به صورت یک جا لغو و باطل اعلام کرد. در بخشی از این نامه آمده بود: «تمام بدهی‌های ایران مطابق تقبلات زمان تزاری الغا می‌شود؛ روسیه به مداخله خود در عواید ایران از قبیل گمرکات و تلگراف‌خانه‌ها و مالیات‌ها پایان می‌دهد؛ دریای خزر برای کشتی‌رانی در زیر پرچم ایران آزاد اعلام می‌شود؛ سرحدات شوروی با ایران مطابق اراده سکنه سرحدی معین خواهد شد؛ تمام امتیازات دولت روس و امتیازات خصوصی باطل و از درجه اعتبار ساقط است؛ بانک استقراضی ایران با تمام متعلقات، ملک ایران اعلام می‌شود؛ خطوط تلگراف و راه‌های شوسه ساخته شده در طول جنگ به ملت ایران واگذار می‌شود؛ اصول محاکمات و قضاوت سابق کنسول‌ها کلاً باطل می‌شود؛ میسیون روحانی ارومیه منحل می‌شود؛ تمام اتباع روسیه متوطن در ایران مکلف هستند تمام عوارض و مالیات‌ها را بالسویه با اهالی تأدیه نمایند؛ سرحد ایران و روس برای عبور آزاد و حمل مال‌التجاره باز می‌شود؛ به ایران اجازه ترانزیت مال‌التجاره از روسیه داده می‌شود؛ دولت روسیه از هر گونه مشارکت در تشکیل قوای مسلح در خاک ایران صرف‌نظر می‌کند؛ دولت روسیه به ملغی شدن کارگزاری‌ها رضایت می‌دهد؛ به ایران اجازه داده می‌شود که در کلیه شهر و بخش‌های شوروی کنسول تعیین کند».
▬ در این بیانیه، ضمن حمایت و اعلام مساعدت حکومت انقلابی نسبت به اتحاد علیه استعمارگران، وعده داده می‌شود که به محض پایان عملیات نظامی در صحنه‌های جنگ، نیروهای نظامی روسی به سرعت از ایران خارج شوند.
▬ پس از آن‌که شورای انقلاب تصمیم به متارکه در جنگ جهانی اول گرفت، لئون تروتسکی، کمیسر خارجه در نامه‌ای به سفارت‌خانه‌های دول متفق این موضوع را به اطلاع آن‌ها رساند.
▬ بر همین اساس، و در قدم اول دول متحد، مذاکرات خود را با بلشویک‌ها در مورد عقد قرارداد صلح آغاز کردند. در جریان مذاکرات بین آلمان و شوروی که در منطقه برست لیتوفسک انجام شد و منجر به عقد «پیمان برست لیتوفسک» بین دو کشور شد، تروتسکی مطالبی را درباره حقوق ملت ایران به طرف مذاکره کننده آلمانی خود عنوان کرد. کمیسر امور خارجه اتحاد جماهیر شوروی اظهار کرد که «مشارالیه مایل است مظالمی که از طرف حکومت سابق روسیه به ایران بی‌طرف وارد آمده، مخصوصاً مورد توجه قرار داده و در جبران آن‌ها اقدام نماید» «فون کولمان» وزیر امور خارجه آلمان، بیانات مشارالیه را به حسن قبول تلقی و اظهار کرد: «دول اروپای مرکزی همواره با یک صمیمیت مخصوصی خواهان آزادی ملت قدیم‌التمدن ایران بوده و هیچ آرزویی ندارد جز این‌که ایرانیان در آتیه از فشارهای خارجی رهایی پیدا کرده و تمدن خود را آزادانه تعقیب نمایند». در پی تلاش سفیر و کارکنان سفارت ایران در روسیه و مذاکره با مقامات روسی و آلمانی، حقوق و استقلال ایران در قراردادهای مربوط به متارکه جنگ و برقراری صلح بین روسیه و آلمان، برست لیتوفسک ۱۹۱۸، تضمین شد.
برداشت آزاد از دنیای اقتصاد
هو العلیم
